Een hobbelige busrit met gevaar voor eigen leven

Ze hadden geen idee wat hen te wachten stond. Twaalf mannen en vrouwen stapten vijftig jaar geleden nietsvermoedend in twee groepen van zes in twee Amerikaanse publieke bussen. Een paar dagen later werd één bus in brand gestoken met de passagiers er nog in. En wie na het ontvluchten van de vlammen verstikt en verblind de bus uit strompelde, stond een menigte met knuppels, stalen neuzen en boksbeugels te wachten. Waarom? Omdat ze samen in het voorste deel van de bus zaten: blank en zwart. Onacceptabel. Ze noemden zichzelf de “freedom riders”, voor gelijke rechten voor iedereen. “Burn´em niggers and nigger lovers! Burn them!” werd er geroepen, terwijl de aanvallers triomfantelijk naar de vlammen, de slachtoffers en het skelet van de bus keken. Onacceptabel, inderdaad.

“Hiervoor werkte ik in Esmeraldas,” zegt Jesús terwijl we samen naar de bus lopen. Hij is onze sociale werker op de markt van San Roque en hij denkt dat zijn schouders precies breed genoeg zijn om er de hele wereld op te dragen. Zorgend voor alles en iedereen redt hij die wereld met één persoon tegelijk: kinderen die niet naar school gaan, vrouwen die thuis niet veilig zijn en daklozen die niet weten waar ze heen moeten. “Daar in het noorden kwam ik vanalles tegen, maar het was lang niet zo erg als hier,” denkt hij hardop. “Waarom ben je daar eigenlijk weggegaan?” vraag ik. “Het werd te gevaarlijk,” antwoordt hij, “We werden bedreigd. En toen die bedreigingen uitgevoerd begonnen te worden, moest ik wel weg om mijn zoontjes en mijn vrouw te beschermen.” Ik maak een frons. “Hoezo dat dan?” Hij zucht. “Oh, lang verhaal…”

De tweede groep passagiers had niets gehoord van wat er met de eerste bus gebeurd was: zij vervolgden hun weg naar het zuiden, waar de rassenscheiding en het racisme nog dieper geworteld waren. Juist daarom hadden ze ook besloten om “down south” te gaan, naar het hol van de leeuw, met New Orleans als eindbestemming na zestien dagen. Maar ook de tweede groep met freedom riders bleef onderweg steken: ze werden opgewacht in Alabama door een menigte van honderden mensen met al dan niet geïmproviseerde wapens, die los ging op de groep van zes zo gauw ze aankwamen. Wonderwel werd er niemand gedood, maar de freedom riders werden wel zwaargewond naar het ziekenhuis vervoerd.

Jesús vertelt: “Ik ontdekte dat de rector van de school drugs gaf aan de kinderen. “Wie me dat verteld had?” vroegen ze meteen toen ik ermee naar de politie ging. “Niemand,” zei ik naar waarheid: ik was er zelf achter gekomen. Natuurlijk had ik moeten weten dat de politie er zelf aan meedeed en een deel van het drugsgeld opstreek: ze zaten er middenin.” Hij wacht even. “Bovendien was er ook een aantal kinderen op mysterieuze wijze verdwenen en de lichamen van enkelen van hen werden later in de bergen gevonden. Hun organen waren eruit gehaald. Ze waren drie, vijf en zeven jaar oud. Anderen werden teruggevonden in Colombia, ze bleken verhandeld te zijn. Het zou me niets verbazen als dat het werk was van dezelfde groep die de drugs deed. Vanaf het moment dat ik ermee naar de politie was gegaan, begonnen de dreigementen richting mij en mijn familie. En toen de woorden daden werden, ben ik vertrokken om mijn familie te beschermen.

Al lang voordat de bus was gearriveerd, had de politie in Alabama geweten wat hun vrienden van de Ku Klux Klan met de passagiers van plan waren geweest. Sterker nog: de politie had beloofd dat de extremisten een kwartier lang ongestraft met de freedom riders hun gang konden gaan voordat de agenten zou arriveren. Ze stonden erbij en keken ernaar. Althans, zo leek het: in praktijk zaten ze er middenin.

“Hier in San Roque is het niet veel anders,” zegt Jesús, “Ik heb gezien hoe de politie hier zelf drugs verhandelt. En ze pakken de kleintjes voor de vorm terwijl de groten hun gang kunnen gaan. Ze doen een opzichtige controle bij de ingang terwijl ze weten dat op dat moment alle handel bij de achterdeur plaatsvindt. Zoals afgesproken.” Ik knik stil en hij vervolgt: “Nu ben ik hier, wederom aan het proberen om de mensen hun rechten terug te geven. Misschien kan ik dat deze keer doen zonder mijn familie in gevaar te brengen… maar ik kan toch ook niet zomaar de andere kant op kijken en al die corruptie maar laten gebeuren?” Het is geen vraag. Ik geef geen antwoord. Jesús' eigen freedom ride werd in ieder geval voortgezet.

De leider van de groep was er het ernstigst aan toe: meer dood dan levend eindigde hij op de intensive care. Maar hoe toegetakeld hij ook was, toen hij weer bij bewustzijn was, liet hij iedereen weten dat de freedom ride niet zou stoppen. “We kunnen geweld niet geweldloosheid laten overwinnen.” Groot was de teleurstelling toen bleek dat het voor die groep praktisch onmogelijk was om door te gaan: er was geen chauffeur die hun bus wilde besturen, uit angst voor wat er zou kunnen gebeuren. De freedom ride zou dus stoppen in Alabama, ergens halverwege het einddoel in een niemandsland…

… als niet die eerste freedom riders een groep studenten hadden geïnspireerd om geweldloos mee te vechten voor gelijke rechten. Zij vormden spontaan een nieuwe groep van freedom riders: ze maakten hun testament op en stapten in de bus waar hun voorgangers waren uitgestapt. En er stond al een reservegroep klaar om het over te nemen als dat nodig mocht zijn. De freedom ride werd voortgezet.

“Entra, entra, San Roque, San Roque! Sigua!” roept de man die uit de voorste deur van de bus hangt. Deze moeten we hebben. We stappen achterin. Een dame met twee manden vol met fruit maakt plaats zodat we kunnen zitten. Ze is net als wij op weg naar de markt waar ze hoopt vandaaag zoveel mogelijk van haar waar kwijt te raken, en waar wij hopen zoveel mogelijk kinderen en families een opstapje te kunnen geven naar kansen om zo´n toekomst op de markt te ontvluchten. Achterin de bus op weg, samen met de mensen van de markt, vechtend voor gelijke rechten voor iedereen.

Uiteindelijk werd de moeite beloond. De groep van freedom riders was zo groot en de discussie in de samenleving laaide zo hoog op, dat de politiek wel kleur moest bekennen. Letterlijk. Dat deed ze, en twaalf mensen samen voorin een publieke bus hadden de grondwet veranderd.

Ik zal dat verhaal aan Jesús vertellen de volgende keer dat we samen met de mensen van de markt achteirn de bus zitten. Freedom riders zijn er in vele vormen, denk ik als ik zie hoe hij voor mij richting de achterdeur gaat om uit te stappen. Dat weet je als je er met één meerijdt.

Voor de indrukwekkende documentaire over de freedom riders (zelfs nu je het verhaal kent :D): zie https://www.youtube.com/watch?v=66_kqSG6aHI.

* Voor mijn project Imagine all the people werk ik voor een paar jaar in verschillende landen als vrijwilliger en met mijn verhalen wil ik mijn nieuwsgierigheid en enthousiasme voor verdwalen aan anderen overbrengen, en ze inspireren om buiten "mag niet, kan niet, lukt niet, gaat niet" te durven denken. Droom! En doe er iets mee. Het ergste wat er kan gebeuren is, dat het niet lukt.
Bovendien hoop ik dat mensen zich door mijn verhalen met een niet-Hollandse horizon ook soms af gaan vragen: “Hoe doen wij dat en waarom?” of denken “Dit is fijn hier!” of juist niet, en hopelijk: “Ik ga ook iets doen op mijn manier”. Geen bescheiden doel, maar: “The ones who are crazy enough to believe that they can change the world, are the ones who do.” De wereld een beetje beter maken en anderen inspireren om op hun manier hetzelfde te doen; daar gaan we! *

* Doe mee! :D Like de facebook pagina, deel de verhalen of doe een donatie en ... nou ja, spullen kun je niet winnen, maar je wordt wel deel van deze "olievlek" van positieve bewustwording die dankzij jou een beetje groter wordt! Dat is ook een beetje winnen, toch? :P Alvast bedankt! (Facebook: www.facebook.com/pages/Project-Imagine-all-the-people/210147532462086 ) *